Podczas naszej ostatniej wizyty na Sycylii pojechaliśmy w okolice Agrigento (na południową część wyspy) z dwóch powodów: chcieliśmy zobaczyć Valle dei Templi oraz popularną plażę Scala dei Turchi. Obie te atrakcje, mimo że zupełnie różne, wywarły na nas ogromne wrażenie. O Schodach Tureckich możecie przeczytać w artykule o najlepszych plażach na Sycylii, a dziś chciałem przedstawić Wam tą drugą atrakcję Sycylii: Dolinę Świątyń.
Informacje
Dolina Świątyń to z całą pewnością jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych na Sycylii. Leży na miejscu starożytnego miasta Akragas – określonego przez greckiego poetę Pindara jako „najpiękniejsze miasto zamieszkałe przez człowieka”. Obecnie w Dolinie Świątyń znajdziemy świetnie zachowane ruiny pięciu świątyń oraz inne pozostałości budowli m.in. teatru, gimnazjum, nekropolii. W 1997 roku Valle dei Templi została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Dolina Świątyń znajduje się ok. 3 km od miasta Agrigento, na południu Sycylii.
Historia
Miasto Akragas zostało założone w 580 r. p.n.e. przez greckich kolonistów z miast Gela oraz Rodos. Osada powstała na płaskowyżu, niedaleko wybrzeża i wioski rybackiej San Leone. Od połowy IV wieku miasto intensywnie się rozwijało, a w V w. p.n.e. pod rządami tyranów Falarisa i Terona osiągnęło apogeum swojego dobrobytu, potęgi i bogactwa. W okresie swojego rozkwitu Akragas opanowało 1/3 obszaru Sycylii. Z niewielkiej osady przekształciło się w miasto-państwo zamieszkane przez ok. 200.000 ludzi.
W 480 r. p.n.e. Teron wraz z tyranem Syrakuz pokonali w bitwie pod Himerą Kartagińczyków. 7 lat później, po śmierci Terona, władzę objął jego syn Trazydeos. Został on jednak szybko wygnany przez mieszkańców miasta, którzy wprowadzali w mieście demokrację.
Kilkadziesiąt lat później miasto zostało zdobyte i zniszczone przez Kartagińczyków. Nie powróciło do czasów swojej świetności aż do odbudowy przez Timoleona. Akragas było jednak dalej niszczone podczas dwóch wojen punickich między Republiką rzymską, a Kartaginą. Kartagińczycy panowali nad miastem do 210 r. p.n.e., kiedy to Rzymianie je zdobyli podczas drugiej wojny punickiej. Miasto zmieniło w tym czasie nazwę z Akragas na Agrigentum.
W epoce rzymskiej miasto przeszło ponowną odbudowę, a także przebudowę. Wzniesiono nowe budynki publiczne takie jak teatr czy świątynie. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego miasto zaczęło ulegać najazdom barbarzyńców, jednak ostatecznie miasto zostało pod panowaniem Cesarstwa Bizantyńskiego.
W IX wieku miasto zostało zdobyte przez arabów, którzy poszerzali swoje wpływy w Europie. Następnie XI wieku Sycylia została opanowywana przez Normanów, którzy zdobyli miasto i zmienili ponownie jego nazwę, tym razem na Girgenti. Dopiero w 1927 roku Mussolini przemianował je na nazwę znaną do dziś: Agrigento.
Jeżeli szukacie więcej informacji o historii tego miejsca, to gorąco polecam zapoznanie się z artykułem w serwisie Google Arts&Culture, który znajdziecie tutaj.
Zwiedzanie Doliny Świątyń
Na zwiedzanie Doliny Świątyń na Sycylii warto jest przeznaczyć minimum 2-3 godziny. My byliśmy tam pod koniec czerwca i temperatury już wtedy dawały się we znaki. Jeżeli wybieracie się więc tam w okresie wakacyjnym, to nie zapomnijcie zabrać ze sobą odpowiednią ilośc wody, czapkę lub kapelusz oraz filtr UV.
Zwiedzać można samodzielnie lub z przewodnikiem. Istnieje także możliwość wypożyczenia przewodnika audio, który niestety nie jest w języku polskim. Koszt takiego wypożyczenia na czas zwiedzania to 5€. W kasach biletowych można też za dodatkową opłatą (było to bodajże 1€) nabyć mapę całego parku Doliny Świątyń. Można także pobrać darmową aplikację na Androida oraz iOSa, która ułatwi zwiedzanie.
Same świątynie położone są na jednym szlaku, w południowej części Doliny Świątyń. Choć nazwa „dolina” niezbyt tu pasuje – świątynie leżą tak na prawdę na wzgórzu. Na północ od szlaku ze świątyniami leżą inne obiekty, takie jak wspomniane już nekropolie, teatr, brama, mury miasta czy sanktuaria.
Świątynie
Największą atrakcją miejsca jest pięć świątyń zaprojektowanych w stylu doryckim. Świątynie zostały wzniesione z lokalnego wapiennego kamienia o intensywnej żółtej barwie. Świątynie opisałem w kolejności ich zwiedzania.
Świątynia Juno (Hery)
Świątynia Juno (Hery) to jedna z dwóch najlepiej zachowanych świątyń w Valle dei Templi. Co ciekawe, tak jak większości świątyń w Dolinie Świątyń nie można rozróżnić któremu bogu została ona przypisana. W tym wypadku Świątynia Juno została nieprawidłowo przypisana Herze – spowodowane było to błędną interpretacją łacińskiego tekstu Pliniusza Starszego. Jest pierwszą świątynią, którą napotykamy w parku archeologicznym. Świątynia Juno została wzniesiona na wschodnim krańcu Collina dei Templi (Wzgórza Świątyń). Datowana jest na 450-440 rok p.n.e.
Podstawą świątyni Hery jest czterostopniowa krepidoma (najniższa widoczna część świątyni będąca także częścią fundamentu). Budowla posiada 6 kolumn na przodzie i tyle, a także 13 kolumn po bokach. Środek świątyni był podzielony na 3 pomieszczenia: ganek (pronaos), część centralna (cella) oraz pomieszczenie na końcu (opisthodomos). Na ścianach w części centralnej (cella) znajdowały się schody prowadzące na dach. Po wschodniej stronie świątyni znajdują się pozostałości monumentalnego ołtarza poprzedzonego dziesięcioma stopniami, które prowadziły do miejsca gdzie składano ofiary.
Możliwe jest, że Świątynia Juno została zniszczona podczas najazdu Kartagińczyków w 406 roku p.n.e. Prawdopodobnie trawiły ją pożary, czego dowodem są zniszczenia widoczne w części centralnej (cella). Świątynia była wielokrotnie restaurowana począwszy od XVIII wieku, kiedy to ponownie wzniesiono kolumny od strony północnej. Ostatnie działania zostały podjęte pod egidą władz parku archeologicznego i miały na celu zabezpieczenie stabilności budowli oraz odtworzenia jej kamiennych bloków.
Świątynia Concordia
To najlepiej zachowana świątynia w całej Dolinie Świątyń. Tempio della Concordia (w tłumaczeniu Świątynia Zgody) zawdzięcza swoją nazwę łacińskiej inskrypcji z dedykacją „harmonii ludu Agrigento” znajdującej się w jej sąsiedztwie, choć nie związanej z nią. Budynek datowany jest na 440-430 rok p.n.e. Tak jak Świątynia Hery posiada 6 kolumn z przodu i tyłu oraz 13 po bokach. Podstawą świątyni jest 4-stopniowa krepidoma. Świątynia Concordia była także podzielona na 3 części: pronaos, cella i opisthodomos. Świątynia była pokryta białym tynkiem (stucco) z polichromowanymi dekoracjami zarówno z zewnątrz jak i wewnątrz. Dwanaście łuków na ścianach celli i grobowce w posadzce to relikty przekształcenia świątyni w bazylikę chrześcijańską. Świątynia zawdzięcza tak dobrze zachowany stan dzięki tym późniejszym modyfikacjom.
Około końca VI wieku biskup Gregorius zasiadł w świątyni i poświęcił ją świętym Piotrowi i Pawłowi, wypędzając tym samym z budynku pogańskie demony: Ebera i Rapsa. Poświęcenie świątyni zostało uznane za dowód pierwotnego przypisania świątyni Kastorowi i Polluksowi. Jednak z powodu braku jednoznacznych dowodów nie wiadomo do końca na cześć którego boga świątynia pierwotnie została zbudowana.
Na ostrodze, na zachód od świątyni, znajdowała się nekropolia paleochrześcijańska (datowana na III-VI wiek) związana z przekształceniem budowli w bazylikę i obejmująca rozległy teren z grobami oraz miejskimi katakumbami.
Prace restauracyjne podjęte od 1788 roku miały na celu usunięcie budowli kościoła katolickiego tak, aby przywrócić budowli jej pierwotny kształt. Współcześnie prace konserwacyjne miały na celu zabezpieczenie stabilności Świątyni della Concordia oraz konserwację jej kamiennych bloków.
Przed świątynią leży charakterystyczna rzeźba „Ikar” autorstwa Igora Mitoraja.
Świątynia Heraklesa
Jest to najstarsza świątynia w Agrigento, której początki sięgają końca VI wieku p.n.e. Świątynia Heraklesa została przypisana boskiemu bohaterowi Heraklesowi na podstawie wiarygodnego świadectwa Cycerona.
Świątynia Heraklesa opiera się na 3-stopniowym cokole (krepidoma) i posiada 6 kolumn z przodu i tyłu oraz 15 po bokach. Świątynia ta także była podzielona na 3 pomieszczenia: pronaos, cella i opisthodomos. Na wschód od świątyni znajdują się pozostałości monumentalnego ołtarza. W okresie rzymskim cella została podzielona na trzy części, prawdopodobnie dlatego, że kult Heraklesa był związany z kultem dwóch innych bóstw. Jednym z nich mógł być Asklepios, którego posąg został znaleziony w zmodyfikowanej celli.
Liczne prace restauracyjne miały miejsce od 1921 roku, kiedy to z inicjatywy angielskiego kapitana Aleksandra Hardcastle, po południowej stronie świątyni wzniesiono na nowo osiem kolumn. Obecnie kolumny te to właśnie pozostałości po Świątyni Heraklesa.
Świątynia Zeusa Olimpijskiego
Świątynia Zeusa to jedna z niewielu budowli w Dolinie Świątyń, gdzie mamy pewność co do tego, komu została przypisana. Budynek ten jest wymieniony w starożytnych tekstach. Był on największą świątynią dorycką w zachodnim świecie greckim. Polibiusz (II wiek p.n.e.) nawiązuje do świątyni w swoim historycznym tekście i mówi, że nie została ona ukończona. Późniejsza relacja Diodora Siculusa (I wiek p.n.e.) szczegółowo opisuje świątynię. Niestety, do dziś zachowały się jedynie fragmenty świątyni i jej podstawa.
Opis ten jest częściowo problematyczny, gdyż sugeruje, że świątynia została ukończona w 480 r. p.n.e., po zwycięskiej bitwie nad Kartagińczykami pod Himerą. Ostatnie badania archeologiczne wykazały, że plan świątyni różni się od planów świątyni Ateny w Syrakuzach i świątyni w Himerze, które zostały zbudowane po traktacie pokojowym (480 p.n.e.). Jest więc prawdopodobne, że planowanie świątyni i jej budowa rozpoczęły się wcześniej, prawdopodobnie na początku tyranii Terona (488-472 p.n.e.).
Widoczne dziś ruiny są sumą zniszczeń dokonanych w czasach starożytnych oraz nowożytnych. Na przykład w XVIII wieku ruiny świątyni wykorzystano jako kamieniołom do budowy portu w Porto Empedode (1749-1763).
Świątynia została wzniesiona na imponującej, prostokątnej platformie z 5-stopniową krepidomą. Ostatni z tych stopni był dwukrotnie wyższy od pozostałych, tworząc rodzaj podium dla świątyni i wznosząc go ponad okoliczne budynki. Budynek posiadał po 7 kolumn z przodu i tyłu oraz 14 po bokach. Był także podzielony na 3 pomieszczenia: pronaos, cella i opisthodomos.
Jednymi z najbardziej osobliwych cech świątyni są kolumny o wysokości około 8 metrów, które podtrzymywały belkowanie i które mają kształt kolosalnych mitologicznych postaci. Postacie te często interpretowano jako przedstawiające pokonanych Kartagińczyków „barbarzyńców”. Od początku XIX wieku podjęto wiele prac wykopaliskowych i badań w celu odtworzenia pierwotnego wyglądu świątyni. Najnowszy projekt został sfinansowany przez Unię Europejską i powierzony przez Zarząd Parku Niemieckiemu Instytutowi Archeologicznemu (Deutsches Archaologisches Institut) w Rzymie.
Świątynia Kastora i Polluksa (Tempio dei Dioscuri)
Przyjęta nazwa Świątyni: Kastora i Polluksa jest umowna i wywodzi się ze wzmianki poety Pindara na temat tych bliźniaczych bogów (dioskurów) w odniesieniu do Akragas. W rzeczywistości bardziej prawdopodobne jest, że świątynia była poświęcona Demeter i Persefonie – bogom, którym poświęcony jest cały obszar. Budowa świątyni datowana jest na 480-460 rok p.n.e.
Demeter i Persefona, odpowiednio matka i córka, patronki natury i płodności ludzkości, były nazywane przez Greków bóstwami chtonicznymi lub ziemskimi. Ich kult był tak rozpowszechniony na Sycylii, że starożytni autorzy określili wyspę jako „prezent ślubny Zeusa dla Persefony”, a Akragas jako „krainę Persefony”. W zachodniej części Collina dei Templi (Wzgórza Świątyń) znajdował się rozległy obszar poświęcony tym bóstwom.
Świątynia Kastora i Polluksa zyskała swój obecny wygląd w 1836 roku, kiedy to została odrestaurowana. Pierwotnie miała podobny wygląd jak inne świątynie w Dolinie Świątyń. Posiadała ona 6 kolumn z przodu i tyłu oraz 13 kolumn po bokach.
Co jeszcze zobaczyć?
Poza samymi świątyniami w Dolinie Świątyń znajdują się inne obiekty, które warto zobaczyć. Cała lista oraz mapa dostępna jest na oficjalnej stronie Parku tutaj. Jak już wspomniałem, możecie także nabyć mapę w wersji papierowej zaraz obok kas biletowych. Warto jest się wybrać do muzeum archeologicznego, gdzie zobaczyć można eksponaty znalezione na terenie Doliny Świątyń. Można także się wybrać do ogrodu botanicznego Kolymbetra. Wejście jest niestety dodatkowo płatne i kosztuje 5€.
Będąc w okolicy Doliny Świątyń w Agrigento punktem obowiązkowym jest plaża Scala dei Turchi, czyli słynne białe klify. Więcej informacji o Schodach Tureckich przeczytacie w naszym artykule o najlepszych plażach na Sycylii.
Bilety i godziny otwarcia
Normalny bilet wstępu na zwiedzanie samej Doliny Świątyń kosztuje 10€ (ulgowy 5€). Bilet łączony stanowiska archeologiczne + muzeum to koszt 13,50€ (ulgowy 7€) , a bilet łączony stanowiska archeologiczne + ogrody Kolymbetra kosztuje 15€ (ulgowy 9€).
Dolina Świątyń otwarta jest dla zwiedzających codziennie od 8:30 do 23:00, a w weekendy do północy. Kasy biletowe są czynne godzinę przed zamknięciem. Więcej informacji znajdziecie na oficjalnej stronie Parku tutaj.
Na miejscu znajduje się duży, płatny parking dostępny dla zwiedzających.
